Văn hóa Phật giáo trong thời đại mới

Phật giáo xuất hiện ở Việt Nam từ những thế kỷ đầu Tây lịch. Trải qua hàng ngàn năm tồn tại và phát triển, Phật giáo đã có những đóng góp to lớn cho dân tộc về nhiều phương diện. Ngày nay nhân loại đang bước vào thời kỳ đổi mới, những biến đổi trên mọi lĩnh vực về đời sống vật chất và tinh thần, đó là một thách thức thúc đẩy đất nước phát triển trên nhiều phương diện kinh tế, văn hóa, xã hội… Việc tiếp thu tinh hoa văn hóa xứ người nhưng vẫn bảo vệ giá trị tốt đẹp của bản sắc văn hóa dân tộc thì việc phát huy vai trò văn hóa Phật giáo nói riêng là vấn đề lớn có ý nghĩa chiến lược.

Qua chứng tích lịch sử cho thấy, văn hóa Phật giáo đóng vai trò khá quan trọng trong quá trình hình thành nền văn hóa của dân tộc, từ văn hóa hình tượng như thi ca, mỹ thuật cho đến các loại văn hóa phi hình tượng như đạo đức, phong tục, tập quán bao gồm các truyền thống yêu nước của Phật giáo Việt Nam. Điều này không gì phải bàn cãi nhiều trong việc thừa nhận sức sống và vai trò của văn hóa Phật giáo trong quá trình hình thành, xây dựng và phát triển nền văn hóa dân tộc. Điểm vàng son nhất của sự hưng thịnh nền văn hóa Phật giáo là thời đại Lý-Trần và trải dài cho đến hết đầu thế kỷ XIX. Ở mỗi thời kỳ lịch sử, hệ tư tưởng Phật giáo có những đặc thù riêng và trở nên thứ yếu trong hoạt động văn hóa xã hội, đặc biệt là sự lan tỏa sâu rộng trong tầng lớp bình dân từ đó tạo nên một xu thế dung hòa trong nhận thức.  Điều quan trọng hơn hết, ngay cả những bậc vua chúa, quan lại, nho sĩ trí thức cũng tìm về Phật giáo như một lối sống thanh bạch và giải thoát, một thế ứng xử nhân văn. Nhiều trang thơ văn của Nguyễn Du, Nguyễn Gia Thiều, Ngô Thời Nhậm, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Trãi… đều in đậm cảm quan Phật giáo hoặc biểu lộ những cảm xúc và cách hình dung về cuộc sống tương đồng với Phật giáo...
Đồng hành cùng lịch sử dân tộc, Phật giáo Việt Nam đã xác lập nên truyền thống văn hóa thực sự giàu bản sắc. Đến ngày nay, diện mạo và tầm vóc văn hóa của Phật giáo đã được khẳng định và có vị trí vững chắc trong văn hóa dân tộc hiện đại. Một thời đại mới đang mở ra cùng với những thách thức của hội nhập và phát triển, đòi hỏi sự năng động tinh thần Phật giáo trong vai trò phát huy và dung hợp những giá trị nhân bản bền vững của văn hóa Phật giáo Việt Nam trong nền văn hóa dân tộc. Thế nhưng, muốn xác định những vai trò và vị trí của văn hóa Phật giáo Việt Nam trong nền văn hóa dân tộc, trước hết cần thống nhất nhận thức về bản chất Phật giáo, sự tác động chi phối của Phật giáo Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực khoa học kỹ thuật, kinh tế xã hội của quốc gia. Điều đó có nghĩa là văn hóa Phật giáo đương đại phải thích ứng và chứng tỏ được khả năng thâm nhập vào nền văn hóa hiện đại của nước nhà. Nhất là thời đại ngày nay, nền văn hóa dân tộc Việt Nam những bước phát triển và theo đó bản thân của Phật giáo cần phải vận động theo xu thế hiện đại hóa, bắt nhịp và dung hòa với đời sống tư tưởng và tinh thần thế giới. Vì thế, vai trò chính yếu của ngành Văn hóa Phật giáo là phải định hướng về một nền văn hóa dân tộc hiện đại dựa trên căn bản tinh thần Phật giáo Việt Nam...

NHƯ HIỂN

Mời bạn đọc tham khảo bài viết của tác giả Ngô Văn Minh: Phát huy giá trị nhân văn Phật giáo trong xây dựng xã hội mới hiện nay (Đăng trên Tạp chí Nghiên cứu tôn giáo Số 5 - 2009)

http://repository.vnu.edu.vn/handle/VNU_123/19434